‘’Ya şu huyumdan nefret ediyorum. Susuyorum, susuyorum susuyorum en sonunda patlıyorum. Öfke patlamalarım hep böyle oluyor. Bu konuda napacağımı bilmiyorum.’’, ‘’İnsanlar bana çok kolaylıkla isteklerini söylüyorlar ve ben de sanki yapmam gerekiyor gibi hissedip yapıyorum, hayır demekte zorlanıyorum sanki bir şeyler beni tutuyor, kendimi anlamıyorum.’’, Ya nasıl oluyor da kazanova tipleri buluyorum, bilmiyorum. Eninde sonunda hep aldatılan ben oluyorum, artık hiç güvenim kalmadı.’’ İş yerinde hiç keyfim yerinde değil, benim yaptıklarımı hep kendi yapmış gibi gösteren bir iş arkadaşım var, onu nasıl alt edeceğimi bilmiyorum.’’, ‘’Aile ilişkilerim iyi değil, hiç saygı görmüyorum ve günah keçisiyim sanki.’’ Bunlar birçoğumuzun yaşadığı sorunlar. Bunlar olabilir, asıl soru şu: Yaşadığımız sorunlara nasıl tepkiler veriyoruz? Çünkü zorba insanlar her yerde var, önemli olan benim bu zorbalara nasıl tepki verdiğim, ona nasıl davrandığım. Aksi takdirde mağdur(kurban) modunda hayatım geçip gidiyor. Hayatımızın mağdur konumunda geçmesine izin vermeyelim.
İnsan bi sorunla karşılaştığında 3 farklı tepki ile kendini ortaya koyuyor. Ya saldırıyoruz, ya teslim oluyoruz, ya da kaçıyoruz. Çocukken bir takım olumsuz yaşantılarımız sonucu şemalar gelişiyor, bizler de şemalarımıza uygun olarak tepki veriyoruz yaşadıklarımıza. Eğer çocuklukta sorunlardan kaçmayı öğrenmişsek, yetişkinken de kaçmaya devam ederiz. Savaşmayı, sorunların üstüne aşırı derecede gitmeyi öğrenmişsek böyle davranmayı devam ettiririz. Eğer çocuklukta uyumlu olmayı ses çıkartmamayı öğrenmişsek, iş yerinde birçok iş üstümüze yıkılıverir birden, biz de kuzu kuzu yaparız istenenleri. Ne sinir bozucu değil mi çocukken ne öğreniyorsak aynını devam ettiriyoruz, sonra da acaba ben neden böyle davranıyorum diye kendimize kızıyoruz. Önce bi kendimize kızmayı bırakalım. Öyle ya da böyle şu an neyden şikayet ediyorsak, hangi davranışımızdan muzdaripsek, aslında bu davranışımızı çocuklukta öğrendik. Daha doğrusu bu, bize öğretildi. Susmak mı o zaman susmak öğretilmiş. Saldırıyor muyuz o halde saldırmak öğretilmiş bize.
Şema terapi, bize zarar veren davranışları 3 kategoride ele alıyor. Şema teslimi, şema kaçınması, şema aşırı telafisi. Bunları konuşalım ki hangi davranışımız hangi kategoriye giriyor birlikte keşfedelim.
Varsayalım biz çok dakik, çok düzenli ve olabildiğince her şeyi en iyi şekilde yapan biriyiz diyelim eğer hep etrafımızda çok özensiz kişiler varsa bu bizim şemamıza teslim olduğumuzu gösterir. Eğer negatif bir şey duyma konusunda çok hassas biriysem ve hep gidip gidip beni fazla eleştiren kişilerle sevgili oluyorsam bu da benim şemama teslim olduğumu gösteriyor.
Şema kaçınması olumsuz duygu ve düşüncelerden kurtulma yöntemidir. Mesela sunum yaparken zorlanacağımı düşünüyorsam ve yapmamayı tercih ediyorsam bu bir kaçınmadır. Üzüntü ve sıkıntıyı bastırmak, kendini avutmak, anıların üzerini örtmek, psikosomatizm, sosyal ortamlardan kaçmak, çocukluk dönemini idealize etmek(halbuki kötü bir çocukluk geçirmiş olmak), işkolik biri olmak, madde alkol kullanımı
Şema aşırı telafisinde, bireyler şemalarının tam tersi davranırlar. Mesela duygusal yoksunluk şemamız var diyelim ve çevremizdekilerin bizi sevmediğini düşünüyoruz. Çevremizdekilerden ilgi sevgi onay bekleriz ve bu da ters tepebilir. Bu şemanın aşırı telafisini yaparken farkında olmadan şunları yaşarız; özgürlüğümüze çok düşkün oluruz, baskın, dik başlı ve mesafeli davranırız.
Sağlıklı yetişkin tarafımızla kendimize faydası dokunur şekilde davranırız. Öfkeyi susup susup susup çok yüksek göstermeyiz de parça parça küçük küçük gösteririz. Eğer çok yorgunsak arkadaşımızın davetini rahatlıkla reddedebiliriz. Zaten o da olgun biriyse bunu anlayışla karşılayacaktır. İş yerinde yaptıklarımızın üstüne yatılıyorsa, bunları ben yaptım bildiğiniz olsun diyebiliriz. Tabi bunları yapmak kolay değil farkındayım. Fakat şemalarını tanırsan ve şema başa çıkmalarını tanırsan bu sorunları yönetmen çok daha kolay hale gelecektir.
Başka yazılarımda görüşmek üzere 👋
Klinik Psikolog
Dolunay Zümrüt Çetin
Instagram : https://www.instagram.com/psikologdolunayzumrutcetin
Facebook : https://www.facebook.com/klinikpsikologdolunayzumrutcetin
Youtube Kanalı : https://www.youtube.com/@psikologdolunayzumrutcetin3729
